เมืองยั่งยืนเริ่มที่สถาปัตย์: กลยุทธ์ของ Stu/D/O ในการผสานธรรมชาติกับเมือง

บทนำ

เมืองที่เราอยู่อาศัยไม่ได้เป็นเพียง “อาคารเรียงกัน” แต่เป็นระบบนิเวศที่มีคน กิจกรรม และทรัพยากรเชื่อมโยง — แล้วสถาปัตยกรรมมีบทบาทอย่างไรเมื่อเมืองต้องเผชิญทั้งการเติบโตของเมืองและวิกฤตสภาพภูมิอากาศ? ในเวลาที่กว่า 50% ของคนไทยอาศัยในเมืองและความต้องการอาคารที่ยั่งยืนเพิ่มขึ้นแบบก้าวกระโดด การออกแบบสถาปัตยกรรมที่คิดถึงเมืองเป็นระบบ จะไม่ใช่แค่ความสวยงาม แต่คือข้อได้เปรียบเชิงเศรษฐกิจและความอยู่รอดของเมืองในระยะยาว

ภาพรวมตลาด

การขยายตัวของเมืองไทย ผลักดันให้ตลาดก่อสร้างและอสังหาริมทรัพย์ต้องปรับตัว — ทั้งแรงกดดันด้านโครงสร้างพื้นฐาน การใช้พลังงาน และความต้องการพื้นที่สีเขียว ในอีกด้านหนึ่ง ความต้องการอาคารที่ได้รับการรับรองมาตรฐานด้านสิ่งแวดล้อม (green building) และวัสดุก่อสร้างเชิงนิเวศกำลังเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจน ตลาดวัสดุก่อสร้างสีเขียวและแนวโน้มการนำเข้าเติบโตอย่างรวดเร็ว ขณะที่ผู้ประกอบการอสังหาริมทรัพย์ท้องถิ่นเริ่มหันไปสู่กลยุทธ์ “Flight-to-Green” เพื่อดึงนักลงทุนและลดค่าใช้จ่ายระยะยาวของอาคาร

ตัวเลขสำคัญ

• สัดส่วนประชากรในเมืองของไทย ≈ 54% (แนวโน้มเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง)
• การนำเข้าวัสดุก่อสร้างสีเขียว ขยายตัวมากกว่า 100% ในช่วงล่าสุด (แนวโน้ม 2023–2024)
• รายงานตลาดอสังหาฯ และดัชนีของ REIC เป็นแหล่งข้อมูลตัวชี้วัดการเติบโตและความเชื่อมั่นของตลาดที่สำคัญ

จุดเปลี่ยน

จุดเปลี่ยนสำคัญไม่ได้อยู่ที่การออกแบบ façade ใหม่ แต่มาจากข้อเท็จจริงสองประการ: เมืองต้องการความยืดหยุ่นต่อความเสี่ยง (climate resilience) และนักลงทุนต้องการผลตอบแทนที่วัดได้จากการออกแบบที่ยั่งยืน หากสถาปนิกยังคิดแยกส่วน (building-only) เมืองจะพลาดโอกาสในการสร้างมูลค่าเชิงระบบ — ทั้งในแง่สุขภาวะเมือง คุณภาพสิ่งแวดล้อม และต้นทุนการดำเนินงานที่ต่ำลงระยะยาว

“การออกแบบสถาปัตย์วันนี้ต้องคิดให้ไกลกว่าอาคาร — มันต้องเชื่อมต่อกับเครือข่ายการขนส่ง พื้นที่สาธารณะ และระบบนิเวศของเมือง”
— ผู้อำนวยการ Stu/D/O Architects (CEO), Stu/D/O

กลยุทธ์

Stu/D/O พัฒนา “Sustainability Framework” สำหรับโปรเจ็กต์ระดับเมือง — ไม่ใช่แค่คอนเซ็ปต์สถาปัตย์ แต่รวมถึงเครื่องมือประเมิน (KPIs) ที่เชื่อมโยงกับส่วนอื่นของเมือง เช่น การจัดการน้ำฝน การเชื่อมต่อระบบขนส่งสาธารณะ ผลกระทบต่อความร้อนในเมือง (urban heat island) และการใช้วัสดุที่ลดคาร์บอน กลยุทธ์นี้ประกอบด้วย 3 ระดับ:

1. Micro (อาคาร) — Passive design, การเลือกวัสดุ Low embodied carbon, ระบบอนุรักษ์พลังงาน
2. Meso (บล็อก/ชุมชน) — สวนสาธารณะเชื่อมต่อ, ช่องว่างลม (ventilation corridors), ระบบจัดการน้ำฝนรวม
3. Macro (เมือง) — การออกแบบตามแนวเชื่อมต่อการใช้ที่ดินและการขนส่ง (transit-oriented development), การวางเครือข่ายพื้นที่สีเขียวเชื่อมโยง (green corridors)

ตัวอย่างเชิงปฏิบัติ

• KPI ตัวอย่าง: ลดพลังงานอาคารได้ 30% ภายใน 3 ปี, ลดอุณหภูมิผิวเมืองเฉลี่ย 0.5–1.0°C ในพื้นที่เป้าหมาย, เพิ่มพื้นที่สีเขียวต่อหัวประชากร 5 ตร.ม. ฯลฯ.

ผลลัพธ์

จากการนำกลยุทธ์ที่เชื่อมโยงหลายระดับไปใช้ในโครงการต้นแบบของ Stu/D/O (โปรเจ็กต์ mixed-use ขนาดกลางในกรุงเทพฯ) ผลลัพธ์ที่สำคัญได้แก่: การลดการใช้พลังงานต่อพื้นที่ 28% เมื่อเทียบกับรูปแบบเดิม การเพิ่มอัตราการใช้งานพื้นที่สาธารณะ และความพึงพอใจของผู้อยู่อาศัยที่สูงขึ้น ซึ่งสะท้อนถึงความสามารถในการสร้างมูลค่าเชิงเศรษฐกิจและสังคมควบคู่กันไป (ตัวเลขเฉพาะโครงการอยู่ในการประเมินประจำปีขององค์กร). ในมุมมองตลาด เราเห็นการเร่งตัวของ demand ต่ออาคารที่ ‘green-ready’ จากนักลงทุนและผู้เช่าเชิงพาณิชย์

ตัวเลขสำคัญจากผลลัพธ์

• ลดการใช้พลังงานอาคารเฉลี่ย: 28% (โปรเจ็กต์ต้นแบบ)
• อัตราการเข้าใช้งานพื้นที่สาธารณะเพิ่มขึ้น: +35% (หลังปรับปรุงสเปซ)
• ผลตอบแทนจากการเช่าสำหรับพื้นที่ที่ได้รับมาตรฐานยั่งยืนสูงกว่าพื้นที่ทั่วไป (สังเกตจากแนวโน้มตลาดเชิงพาณิชย์)

กรณีศึกษา

กรณีศึกษา 1 — โปรเจ็กต์ Mixed-Use ใจกลางเมือง (กรุงเทพฯ)

Stu/D/O ปรับผัง (masterplan) โดยย้ายพื้นที่เชิงพาณิชย์ขึ้นสู่แนวถนนหลัก ลดภาระจราจรด้วยการเชื่อมต่อกับสถานีขนส่ง และเพิ่มสวนสาธารณะชั้นดาดฟ้าเพื่อควบคุมน้ำฝน ผลลัพธ์: ลดค่าใช้พลังงานของชุมชนและสร้าง microclimate ที่น่าอยู่ขึ้น — ทำให้ค่าเช่าพื้นที่บางประเภทปรับตัวดีขึ้น

กรณีศึกษา 2 — การรีโนเวตอาคารสำนักงานเป็นอาคารกรีน

ด้วยการปรับ façade ระบบแสงสว่าง และการใช้วัสดุรีไซเคิล อาคารสามารถยกระดับเป็นอาคารประหยัดพลังงาน และตอบโจทย์นักเช่าองค์กรที่มองหา ESG-compliant spaces. ความรู้ที่เรียนรู้คือการวาง KPI ตั้งแต่ต้นโครงการช่วยขับเคลื่อนการตัดสินใจเชิงออกแบบและการลงทุนอย่างมีประสิทธิภาพ

(ทั้งสองกรณีศึกษาเป็นโปรเจ็กต์ตัวอย่างภายในพอร์ตโฟลิโอของ Stu/D/O — เพื่อชี้ให้เห็นบทเรียนปฏิบัติ)

สิ่งที่เรียนรู้

1. เริ่มต้นจาก การกำหนด KPI เชิงเมือง — ไม่ใช่ KPI แค่สำหรับอาคารเดียวเท่านั้น
2. ออกแบบในระดับเชิงระบบ (building → block → city) เพื่อเกลี่ยผลประโยชน์และลดความเสี่ยง
3. วัสดุและระบบที่ลด embodied carbon มีผลต่อมูลค่าอสังหาริมทรัพย์ในระยะยาว
4. การเชื่อมต่อกับระบบขนส่งสาธารณะและพื้นที่สาธารณะ เพิ่มความยืดหยุ่นทางเศรษฐกิจของพื้นที่
5. สื่อสารผลลัพธ์ด้วยตัวชี้วัดที่ชัดเจนช่วยดึงทุนและผู้เช่าที่มีคุณภาพ

มุมมองต่ออนาคต

เมืองที่ยั่งยืนไม่ได้เกิดจากสถาปนิกเพียงคนเดียว — แต่สถาปัตยกรรมยังคงเป็น “ตัวเร่ง” ที่ทำให้แนวคิดระดับเมืองกลายเป็นของจับต้องได้ เมื่อสถาปนิกคิดแบบผู้วางกลยุทธ์ (strategic designers) และองค์กรอย่าง Stu/D/O ย้ำการออกแบบเชิงระบบ เราจะเห็นเมืองที่ไม่เพียงทนทานต่อสภาพภูมิอากาศ แต่ยังเป็นเมืองที่ผู้คนอยากอยู่ และธุรกิจอยากลงทุน

สถาปัตยกรรมที่คิดเป็นระบบ คือสะพานที่เชื่อมธรรมชาติกับเศรษฐกิจเมือง — นี่คือการลงทุนในอนาคตที่มีทั้งค่าเช่าและคุณภาพชีวิตเป็นผลตอบแทน

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

• World Bank / UN population data — Urban population indicators. World Bank Data
• UN-Habitat — World Cities Report 2020: The Value of Sustainable Urbanization. UN-Habitat+1
• JLL — A Closer Look at Bangkok CRE’s Flight-To-Green (market insight). JLL
• 6WResearch — Thailand Green Building Materials Market (market trends). 6Wresearch

2THB Team
To Transform Home & Business.
เพราะการเปลี่ยนแปลง เริ่มจากความเข้าใจ